60 lat temu, 24 stycznia 1965 roku, w Warszawie obradował XXIV Sejmik PZŻ, na którym dokonano istotnych zmian związanych z okręgowymi związkami żeglarskimi. Dokonano zmian zapisów w Statucie Związku zmieniając w zasadniczy sposób podstawy organizacyjne PZŻ. Dzięki przyznaniu okręgom osobowości prawnej jako okręgowym związkom żeglarskim stworzono rodzaj fedracji związków. Zmiana wywołała szereg kontrowersji, ale zmiany zostały zaaprobowane przez Sejmik z zastrzeżeniem, że późniejsze ewentualne późniejsze zmiany mogą być wprowadzone w drodze referendum rozpisanego wśród delegatów biorących udział w Sejmiku.

Przed wojną delegatury PZŻ działały w Poznaniu, Wilnie i Gdyni, a do tego modelu powrócono po zakończeniu wojny. Gdy odradzała się działalność żeglarska, reaktywowały się także struktury organizacyjne. Już wiosną 1945 roku na terenach wyzwolonych powołano delegatów PZŻ będących pełnomocnikami Związku w terenie mających koordynować działania lokalne. Formalnie delegaci podjęli działalność z dniem 1 lipca 1945 roku. Wielkopolskim delegatem Związku został Edmund Jankowski. Regionem gdańskim kierował Stanisław Szymborski. Okręgiem krakowsko-śląskim pokierował Adam Wolff, którego działalność zahamowała powstający oddolnie lokalny związek sportów wodnych. Na Dolnym Śląsku delegatem był Stefan Sawicki. Pozostały obszar odrodzonej Polski nie miał swoich reprezentantów żeglarskich, obszarami tymi zarządzał bezpośrednio PZŻ. Dotyczyło to przede wszystkim rejonu Warmii i Mazur, w tym bowiem czasie, przed konferencją poczdamską, nie zapadły jeszcze definitywne rozstrzygnięcia dotyczące kwestii politycznych. Kwestie funkcjonowania delegatur zapisano w Statucie PZŻ z 1946 roku sankcjonując w paragrafie 2. możliwość ich powołania[1]. Wiosną 1950 roku przyjęto Uchwałę Walnego Zgromadzenia PZŻ  sankcjonująca przekształcenie dotychczas istniejących delegatur PZŻ w okręgowe związki żeglarskie. Wrzesień tego roku przyniósł instrukcję o utworzeniu zarządów okręgowych PZŻ, w której czytamy, że

przekształcenie miało na celu mocniejsze niż dotychczas powiązanie sportu żeglarskiego z terenem, uaktywnienie młodzieży do pracy w żeglarstwie i wprowadzenie pracy zespołowej w komórkach terenowych[2].

Na mocy tej instrukcji powołano 6 okręgów mających swe siedziby w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu, Szczecinie Katowicach i Wrocławiu. W okresie likwidacji PZŻ aktywności dotychczas istniejących delegatur przejęły Sekcje Żeglarstwa wojewódzkich struktur KKF.

Po odrodzeniu PZŻ w roku 1956 powrócono do poprzedniego modelu funkcjonowania Związku, jednak wobec narastającej fali zainteresowania żeglarstwem oraz wsparciu instytucjonalnemu ze strony państwa system ten stawał się niemożliwy do utrzymania z uwagi na rosnącą liczbę klubów.

Dotychczasowy Statut Związku określał PZŻ jako najwyższy społeczny organ władzy sportowej, wyłoniony przez dobrowolnie zrzeszone stowarzyszenie i organizacje uprawiające amatorsko żeglarstwo. Związek powołany został do reprezentowania polskiego żeglarstwa amatorskiego w kraju i za granicą a także do normowania, koordynowania i nadzorowania działalności oraz współżycia swych członków[3].

W kolejnych latach porządkowano struktury żeglarskie, jednak wciąż członkami PZŻ pozostawały bezpośrednio kluby i organizacje. Precyzyjnie tę sytuację opisywał Statut PZŻ z 1957 roku w paragrafie 15.:

Członkami PZŻ są stowarzyszenia /kluby, sekcje i organizacje uprawiające żeglarstwo amatorskie o ile działają w oparciu o własne statuty lub regulaminy zatwierdzone przez właściwe władze  uznające ich samodzielność organizacyjną w zakresie uprawiania żeglarstwa oraz przynależności do PZŻ[4].

Istotny przełom w sprawie członkostwa w Związku dokonał się w 1965 roku. Na obrady Sejmiku i zmiany organizacyjne czekało całe środowisko żeglarskie. Nowy statut, będący konsekwencją sejmikowych decyzji, zmienił polskie żeglarstwo w istotny sposób. W paragrafie 10. pojawił się zapis mówiący o tym, że Członkami PZŻ są Okręgowe Związki Żeglarskie[5]. Okręgi żeglarskie uzyskały osobowość prawną wskutek czego Polski Związek Żeglarski został niejako federacją tychże okręgowych związków. Nowy szczebel struktury miał za zadanie zbliżyć środowisko żeglarskie, uporządkować wiele spraw, a także wprowadzić klarowny system przydzielania mandatów na Sejmiki PZŻ. Kwestie te uległy doprecyzowaniu w Statucie PZŻ z roku 1977, w którym w paragrafie 11. czytamy: Członkiem Zwyczajnym Związku jest Okręgowy Związek Żeglarski, posiadający osobowość prawną, przyjęty przez Zarząd Główny na podstawie pisemnego zgłoszenia[6]. 

Kolejne ważne zmiany nadeszły w 1975 roku wraz ze zmianą administracyjnego podziału kraju. Z dotychczasowych 17 województw powstało 49, wiele lokalnych środowisk żeglarskich zaktywizowało się w kierunku utworzenia okręgowych związków. Ostatecznie powstało 37 okręgów. Prezes PZŻ Andrzej Benesz w wywiadzie prasowym stwierdził:

 To odpowiada w tendencjach i metodzie rozwiązania problemu zaleceniom Urzędu Rady Ministrów, aby nie mnożyć mechanicznie zgodnie z ilością województw innych instancji wojewódzkich, zwłaszcza tam, gdzie sytuacja do tego nie dojrzała[7].

Dopuszczono zarazem możliwość powstawania nowych struktur po wypełnieniu określonych warunków. Przez ponad 20 lat Okręgi działały w niezmienionej formule choć ich liczba się zmieniała. Istotnych zmian nie odnotowano także w nowych realiach podziału administracyjnego, wprowadzającego w 1999 roku podział kraju na 16 województw, ponieważ w ślad za nimi nie zmieniła się liczba okręgów. Nie znaczy to, że pozostaje ona na niezmienionym poziomie, jednak przyczyną tych zmian są naturalne procesy wynikające ze zmian organizacyjnych. Ciekawostką natomiast pozostaje, że nie ma swojego okręgu środowisko łódzkie czy koszalińskie, funkcjonują natomiast okręgi Sądecko-Podhalański, wałbrzyski czy radomski, skupiające po kilka zaledwie podmiotów.

Najliczniejszymi okręgami pozostają Pomorski (53 kluby, 3438 członków), Śląski (50 klubów, 2880 członków) i Zachodniopomorski (48 klubów, 1966 członków). Najmniej liczebne struktury są w okręgach Sądecko-Podhalańskim (1 klub, 50 członków), Radomskim (2 kluby, 108 członków) oraz Wałbrzyski (2 kluby, 92 członków). Wszystkie dane pochodzą z PZŻ z 2023 roku.

---

[1] Statut PZŻ z 1946 roku < https://pya.org.pl/files//Statuty/Statut%20PZ%C5%BB%201946.pdf> dostęp 2024-11-10

[2] Głowacki Włodzimierz, Dzieje żeglarstwa polskiego, Warszawa : Alma-Press, 1998, str. 223

[3] Głowacki Włodzimierz, Dzieje żeglarstwa polskiego, Warszawa : Alma-Press, 1998, str. 323

[4] Statut PZŻ z 1957 roku < https://pya.org.pl/files//Statuty/Statut%20PZ%C5%BB%201956_1957.pdf> dostęp 2024-11-10

[5] Statut PZŻ z 1965 roku https://pya.org.pl/files//Statuty/Statut%20PZ%C5%BB%201965.pdf dostęp 2024-11-10

[6] Statut PZŻ z 1977 roku https://pya.org.pl/files//Statuty/Statut%20PZ%C5%BB%201977_1978.pdf dostęp 2024-11-10

[7] „Na półmetku”, Żagle 2/1976, str. 3, 10

repr. Marek Słodownik