Zarządzeniem z dnia 12 kwietnia 1848 roku zatwierdzono plan regulacyjny Wisły i Nogatu. Przeniesiono wówczas odgałęzienie Nogatu z narożnika Mątawskiego w dół rzeki o 4 kilometry, do miejscowości Piekło. Tama przeciwpowodziowa zamykająca Nogat w poprzednim biegu została teraz poprowadzona od narożnika Mątawskiego do Białej Góry, co umożliwiło odpływ wód rzeki Liwy-Renawy. W 1852 roku w tamie wykonano tzw. Wielki Upust, ceglaną śluzę wałową z dwoma sklepionymi wrotami przeciwpowodziowymi, które od strony Liwy-Renawy zabezpieczono podnoszonymi wrotami przeciwpowodziowymi.

W 1879 roku podwyższono korony wałów chroniących przed powodzią i podwyższono również koronę samej budowli. Od strony Nogatu zwieńczenie wykonano w nawiązującej do klasyki ozdobnej architekturze z detalami odwołującymi się do architektury burgowej, czyli XIX-wiecznego eklektycznego połączenia form romańskich i gotyckich. Śluza otrzymała więc półkoliście i łukowo zamknięte otwory, blanki, krenelaże i podobne rozwiązania stosowane w średniowieczu. Także wieżyczki śluzy pełniące rolę wyłącznie dekoracyjną, odwołują się także do budowli z tego okresu. Od lat 70. XIX wieku Wielki Upust był wykorzystywany do zasilania wód Nogatu wodami Liwy-Renawy.

Zantyr – Biała Góra. W okresie wczesnego średniowiecza w tej okolicy stał gród Zantyr będący stolicą i ośrodkiem misyjnym biskupa misyjnego Chrystiana. W 1236 roku gród z katedrą należał już do Krzyżaków, którzy zniszczyli go doszczętnie w 1239 roku. Wkrótce gród odzyskał książę pomorski Swiętopełk, ale nie utrzymał go długo i miejscowość ponownie przeszła pod panowanie zakonu i stała się siedzibą komtura Quallo.

Na mocy układów z 1253 roku gród pozostał w rękach krzyżackich, ale po kilkunastu latach siedzibę komturii przeniesiono do nieodległego Malborka. Podczas wojny trzynastoletniej, w latach 1454-1466, w kościele schronił się oddział Krzyżaków uciekający z oblężonego Starogardu. Kościół otoczono palisadą i fortyfikacjami ziemnymi. Po dwumiesięcznym oblężeniu załoga spaliła fortyfikacje i przedarła się do Kwidzyna, a polskie oddziały spalił kościół. W 1553 roku nazwę Zantyr zastąpiła Biała Góra.

Mocą Traktatu Wersalskiego kończącego I wojnę światową, od 15 listopada do 1920 roku do 1 września 1939 roku Biała Góra leżała na styku trzech państw: Polski, Niemiec i Wolnego Miasta Gdańsk, a śluza stanowiła granicę pomiędzy Wolnym Miastem a Niemcami. W 1968 roku na tych terenach stworzono Rezerwat Przyrody Biała Góra o powierzchni około 150 hektarów. W 2005 roku stworzono Rezerwat Las Mątawski obejmujący tereny lasu łęgowego.

fot. Marek Słodownik (prawa zastrzeżone)