Stworzono go dla uhonorowania wybitnych zasług osób fizycznych dla żeglarstwa, a co roku otrzymuje go nie więcej niż 10 osób.
23 listopada 1997 roku po raz pierwszy wręczono medal „Za Szczególne Zasługi dla Żeglarstwa Polskiego”.  To medal, którym nagradza się aktywność na różnych forach żeglarskiej aktywności. Medal przyznaje Zarząd Polskiego Związku Żeglarskiego, który tak definiuje charakter uhonorowania: Medal za Szczególne Zasługi dla Żeglarstwa Polskiego, zwany dalej Medalem, może być nadawany działaczom szczebla krajowego lub okręgowego, za co najmniej dwudziestoletnią aktywną działalność na rzecz Polskiego Związku Żeglarskiego, a także wybitnym sportowcom, medalistom olimpiad, mistrzostw świata i Europy, wybitnym i zasłużonym dla PZŻ działaczom państwowym /ministrom, posłom/, sponsorom, którzy w sposób znaczący wzbogacili PZŻ lub jego agendy.

Medal nadawany jest wyłącznie osobom fizycznym. Jako pierwszy tym odznaczeniem został uhonorowany generał Mariusz Zaruski, wybitny działacz żeglarski okresu międzywojennego. Medal nadawany jest raz do roku, a otrzymuje go nie więcej niż 10 osób, a dotychczas zostały nim uhonorowane 224 osoby (stan na 2023 rok).