Stowarzyszenie liczyło 25 członków-założycieli, wywodzących się z elity odradzającej się armii oraz znaczących postaci kultury, a potrzebę jego powołania najwcześniej dostrzeżono wśród oficerów dawnej floty rosyjskiej. Było to elitarne stowarzyszenie, które w następnych latach przeobraziło się w organizację masową, trwale zmieniając oblicze kraju i nadając mu nieco bardziej morskie oblicze. Członkowie powołanego stowarzyszenia doskonale zdawali sobie sprawę z wagi posiadania dostępu do morza i zdecydowali się działać na rzecz upowszechnienia wiedzy o morzu w odradzającym się społeczeństwie.

Założyciele wiedzieli, że efekty ich pracy widoczne będą dopiero po wielu latach, podjęli jednak trud zmiany świadomości Polaków poprzez systematyczną pracę, często zupełnie na zewnątrz niezauważalną. Wśród członków-założycieli poczesne miejsce zajmował komandor Kazimierz Porębski, niestrudzony propagator idei państwa morskiego. Jesienią, 24 października tego samego roku zorganizowano Walne Zebranie Towarzystwa, które uchwaliło plan przejęcia od okupantów żeglugi i taboru rzecznego, po czym złożyło go, w formie oficjalnego dokumentu, ministrowi Przemysłu i Handlu, co miało także wydźwięk symboliczny.

Członkowie stowarzyszenia chcieli upowszechniać wiedzę na temat swojej działalności, dostrzegali potrzebę posiadania własnego biuletynu pozwalającego na dotarcie do potencjalnych członków i osób zainteresowanych sprawami morza. W maju 1919 roku ukazał się pierwszy numer miesięcznika „Bandera Polska”, będącego oficjalnym organem nowego stowarzyszenia. W pierwszym numerze opublikowano „Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia pracowników na polu rozwoju żeglugi ‘Bandera Polska’”, w którym czytamy, m.in., że:

Stowarzyszenie „Bandera Polska”, jako pierwsza i dotychczas jedyna w tym czasie organizacja społeczno-zawodowa, mająca na celu rozwój żeglugi ojczystej, jak śródziemnej, tak morskiej, powstało z inicjatywy grona marynarzy i techników specjalistów zawodów pokrewnych. […] Członkowie założyciele […] nakreślili w statucie następujące prace, jako cel istnienia Stowarzyszenia:

Budowanie struktur

Już 7 lipca 1919 roku ukonstytuowała się Sekcja Przyjaciół Marynarza Polskiego stowarzyszenia, pierwsza z wielu innych, które poprzez silniejsze sprofilowanie organizacji mogły lepiej trafiać do odbiorców. Kolejną była Sekcja Młodzieży powołana do życia 7 listopada tegoż roku, a 7 stycznia 1920 przy Banderze powstaje Sekcja Marynarki Wojennej. Celem sprofilowania organizacji była chęć zwiększenia efektywności działań ligowych poprzez możliwość stworzenia większej autonomii organizacji, przy czym, wszystkie sekcje były bezpośrednio powiązane z jej władzami tworząc bardzo zhierarchizowaną strukturę.

Od Ligi Żeglugi Polskiej do Ligi Morskiej i Rzecznej

W czerwcu 1920 roku mało dotąd znane stowarzyszenie zmieniło nazwę na Liga Żeglugi Polskiej. Liczyło wówczas 2 tysiące członków, ale coraz częściej wspominano o konieczności umasowienia organizacji w kontekście stawianych sobie celów. 27 kwietnia 1924 roku Walne Zgromadzenie Ligi podjęło decyzję o ponownej reorganizacji po czym przyjęło nowy statut oraz nową nazwę – Liga Morska i Rzeczna. Liczba członków szacowana była wówczas na 5.600.

Misję Ligi w jasny sposób przedstawiano publicznie na wielu spotkaniach oraz na łamach prasy.

Celem Ligi jest rozwój działalności polskiej na morzu i wszechstronne wykorzystanie morza, jako głównego czynnika gospodarczego postępu, potęgi i bezpieczeństwa państwa, co jest związane z rozwojem marynarki handlowej, portów, floty wojennej oraz dróg wodnych śródlądowych. Ponieważ zrozumienie polskiej akcji na morzu zależy w pierwszym rzędzie od zrozumienia przez społeczeństwo znaczenia morza dla kraju, Liga dąży wszystkiemi dostępnemi jej sposobami do spopularyzowania idei morskiej wśród wszystkich warstw i odłamów społeczeństwa i w miarę swoich sił i możności popiera wszelkie racjonalne poczynania morskie[2]. (pis. oryg.)

Liga jako bardzo prężnie działająca organizacja była inspiratorem wielu działań związanych z morzem. Realizując swoje działania statutowe organizowała nie tylko manifestacje patriotyczne i apele, ale koncentrowała się na zwiększeniu liczby członków. Już w 1925 roku, w dniach 6-14 czerwca, zorganizowała imprezę propagandową pod hasłem Tydzień Bandery, której celem było pokazanie morza w głębi lądu, skupienie wokół idei tworzenia państwa morskiego ludzi nie mających dotąd żadnej z nim styczności. Liga Morska konsekwentnie wcielała w życie swój plan rozwijania zainteresowań sprawami morskimi. Dostrzegała nikłe zainteresowanie morzem wśród ludności.

Morze nie jest jeszcze dla szerokich warstw realnym czynnikiem naszego życia codziennego. Z morzem bezpośrednio obcuje tylko nieznaczny ułamek społeczeństwa. W tem kryje się niebezpieczeństwo – niedoceniania sprawy morza. […] Najbliższe pokolenia, by nie zadusić się w przeludnionej Polsce, muszą zdobyć bardzo silne stanowisko na morzu, własnym towarem i okrętem docierać do innych krajów. Spoglądanie w przyszłość narodu nakazuje nam widzieć ją na morzu i do tego przygotowywać młode pokolenie już teraz.[3]

Stawiała na masowość, a jej celem stało się dotarcie z własnym przekazem do jak najszerszej grupy odbiorców. Ambicją Ligi było stworzenie koła organizacji w każdej szkole, w każdym mieście, a powiększenie organizacji było definiowane jako priorytet Ligi. Wierzono, że poprzez umasowienie organizacji będzie łatwiej dotrzeć do członków z przekazem, a przy tym skuteczniej będzie można egzekwować sięganie po strategiczne cele organizacji.

Władze Ligi jasno formułowały cel działania. Było nim zespolenie Polski z morzem, dążenie do stworzenia zaplecza dla wybrzeża morskiego oraz wychowanie morskie społeczeństwa definiowane jako przysposobienie morskie.

Celem strategicznym Ligi stało się w latach trzydziestych zorganizowanie kolonii dla Polski na terytoriach zamorskich, co było w latach 30-tych XX wieku wskazywane jako jedno z najważniejszych posunięć władz. Ta tematyka pojawiła się w prasie po raz pierwszy w 1928 roku, kiedy to w lutym powołano Związek Pionierów Kolonialnych.

„Bandera Polska” to tytuł, który wywarł ogromny wpływ na postrzeganie spraw morza w Polsce w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości, głównie w sferach władzy. Bardzo opiniotwórczy, o charakterze informacyjnym i publicystycznym, prezentujący bardzo dojrzale tematykę morską w różnych jej aspektach. Pozbawiony zupełnie elementów agitacyjnych, koncentrował się na założonej problematyce w sposób analityczny, pogłębiony, zmuszający do refleksji.

---

[1] de Luhe, A [leksander]. „Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia pracowników na polu rozwoju żeglugi ‘Bandera Polska’”. Bandera Polska, nr 1, 1919, str. 69-70.

[2] [ba] „Liga Morska i Rzeczna – Zarząd Centralny”. Morze, 12/1926, str. 19

[3 tamże